Zehirli ve İğneli Deniz Canlıları | Biyo-Çeşitlilik

844

Kutu Denizanası | Chironex fleckeri

Doğal habitatı kuzey Avusturalya suları olan kutu denizanasının tentakülleri herhangi bir tehlike anında av veya avcıya ateşlenmek üzere hazır binlerce küçük oklardan oluşan zehir ihtiva eder. Bu zehirin oldukça acı verici olmasının yanısıra yaklaşık 60 yetişkin bireyi öldürebilecek güçtedir. Eğer kısa sürede müdahale edilmez ise tek bir dokunuşu ile 5 dakikadan kısa bir sürede ölüm gözlenir. Bir çok kurbanı yüzeye çıkıp sahile varamadan boğulma ya da kalp krizi gibi nedenlerden ötürü ölmüştür. Dünya’nın en tehlikeli deniz anası olarak sınıflandırılmasında eminim ki Avusturalya’da 1884-1996 yılları arası rapor edilen 63 adet ölümle sonuçlanan vakaların etkisi büyüktür. Bu ve benzer canlılardan ötürü Avusturalya’nın kuzey kanadı sahillerinde bir çok uyarı tabelası bulunmaktadır.

Bantlı Deniz Yılanı | Laticauda colubrina

Bantlı / Şeritli deniz yılanı olarak bilinen bu tür ölümcül zehir ihtiva eder ve bu zehir çıngıraklı yılanlarınkine göre 10 kat daha güçlüdür. Ancak bu yılanlar o kadar uysaldırlar ki, insanların yaşadığı ısırma vakaları oldukça nadirdir. Tropikal bölgelerin (Indo-Pasifik) sığ sularında, resif ve mangrov ormanları gibi alanlarda bulunurlar. Yaygın rastlanan ölçüler; dişi bireyler için 1800 gr ağırlığında ve 1500 cm uzunluğunda, erkek bireyler için nispeten daha ufak ve 600 gr ağırlık ve 75 – 100 cm uzunluktadırlar. Diğer deniz yılanlarından farklı olarak, hem karada hem de denizde (amfibik) yaşayabilen bu canlılar, tek seferde 10 güne kadar karada kalabilirler. Bantlı deniz yılanları genellikle karaya beslenme sonrası, çiftleşme döneminde ve yumurta bırakmak için çıkarlar. Fotoğraf: David Fleetham.

İğneli Vatoz | Dasyatis brevicaudata

İğneli vatoz ünlü Avusturalyalı belgesel yapımcısı Steve Irwin (Timsah Avcısı) ile yaşadığı olay sonrasında popüler olmuş bir türdür. Steve Irwin’in yaşadığı talihsiz olayı bir yana bırakırsak, iğneli vatoz tarafından yaşanan yaralanmaların sayısı dünya genelinde yılda 2-3 kezdir. Zehirlerini bıçağın yapısını andıran kuyruklarında taşırlar ve köpek balıkları, balinalar gibi predatörlerden korunmak amacı ile kullanırlar. Dasyatis brevicaudata türü, tüm iğneli vatozlar arasında en büyüğüdür, 4,5 metre uzunluk ve 340 kg ağırlığa kadar ulaşabilirler. Genellikle kıyıdan uzak ve kumlu-çamurlu zeminleri tercih ederler. Yaklaşıldığında, akrep gibi kuyruğunu diker ve bekler, tehlikeli değil tedbirli olarak bilinir. Fotoğraf: Brian J. Skerry.

Deniz Tavşanları | Nudibranch

Daha önce Nudibranchlar (Deniz Tavşanları) hakkında buradaki yazımızda bahsetmiştik. Deniz tavşanları yumuşak, kabuksuz ve savunmasız canlılardır ya da dışardan öyle görünürler. Aslında deniz tavşanları kendileri sentezleme yoluyla ya da besinlerini oluşturan zehirli süngerler ve deniz şakayıklarından elde ettikleri toksik bileşiklerden faydalanarak tehlike anlarında kendilerini çeşitli salgılar yoluyla korurlar. Bir çok deniz tavşanı (nudibranch) inanılmaz güzellikte bir renk paleti ile bizleri ve diğer deniz canlılarını büyülese de, okyanusun derinliklerinde uzanırken, etrafa tek bir mesaj verir; hiç lezzetli değilim. Fotoğraf: Jeffrey de Guzman.

Aslan Balığı | Pterois sp.

Aslan balıkları olarak bilinen zehirli deniz canlıları grubundan Pterois genusunda 9 tür bulunur. Bunlardan en bilinenleriPterois radiata, Pterois volitans ve Pterois miles dir. Renkli görüntüleriyle ilgi çekici olan aslan balıkları, dorsal yüzgeçlerinde bulanan iğne yapılı silah deposuyla diğerlerini uyarır. Meraklı bir kişi iğnelerine yapacakları tek bir dokunuş ile oldukça acı veren ve muhtemelen oldukça tehlikeli bir sokma durumuna maruz kalabilir. Aslen Indo-Pasifik sularında yoğun populasyonları bulunan aslan balıkları günümüzde bir çok sıcak suya yayılmış durumdadır. Bu yayılımın neticesinde yerleştikleri ortama taşıdıkları bazı ekolojik problemlerden ötürü de son dönemlerde istilacı tür olarak görülmektedir. En zararlı istilacı türlere buradaki yazımızdan ulaşabilirsiniz. Fotoğraf: Thomas Redd.

Balon Balığı | Tetraodontidae

Balon balıkları 120 tür ve 19 genus ile temsil edilirler. Altın renkli kurbağadan sonra Dünya’nın en zehirli 2. omurgalısı olarak değerlendirilir. Zararsız ve sevimli bir görüntüsü olduğu söylenebilir. Balon balıkları içlerine hava ya da su doldurma yoluyla kendilerini şişirir ve doğal ebatlarının 2-3 katına çıkarak kendilerini yenilmez gösterirler. Bu uyarıya kulak asmayan predatörler (avcılar), hatalarından ders çıkaracak vakit bulamadan ölümle yüzleşirler. Karaciğerlerinde ve derisinde bulunan tetrodotoksin bir çok balığa ve insana ölümcül etki yapabilir. Japonya, Çin ve Kore’de leziz bir yemek olarak değerlendirilir ve özel aşçılar tarafından zehirli bölümleri ayıklanarak servis edilir. Bir çok aşçının mezun olmak için kendi pişirdiği balon balığını yemesi gerektiği dedikodusu yaygındır. Fotoğraf: Getty.

İskorpitgiller | Scorpaenidae

İskorpitgiller ya da ingilizce çevirisi olan Akrep balıkları (Scorpionfish) Dünya’nın en zehirli balıklarını grupları içerisinde bulundurur. Yüzlerce üyesi bulunan (kimine göre 388, kimine göre 201) bu grupta hemen hemen her tür, keskin dikenlerden oluşan iğne benzeri yapılar ihtiva eder. Bu iğneler mukus yapısında bir çeşit zehir ile zenginleştirilmiştir. İskorpitler deniz zemininde saklanma ve pusuya düşürme yöntemleri ile beslenirler. Bir çok türün gelişmiş kamuflaj yetenekleri vardır, öyle ki av durumundaki bir çok canlı iş işten geçmeden bu durumun farkına bile varamaz. İhtiva ettikleri zehir kendilerini korumada önemli rol oynamaktadır. Tropik ve sub-tropik sulara yayılmışlardır ancak yaygın olarak Indo-Pasifik’de bulunurlar. Fotoğraf: Larry Ferlan.

Yangın Mercanı | Millepora sp.

Yangın mercanları ile temasa geçmiş herhangi bir dalgıç eminim ki “yangın” kelimesinin neden kullandığını çok iyi anlamıştır. Bunun nedeni küçük dikenlerine ufak bir dokunuşun 2 gün ile 2 hafta arasında bir zaman kadar yanma hissi vermesidir. Bu canlıların mercan olarak isimlendirilmeleri bir çok bilim adamınca yanıltıcı bulunmaktadır. Çünkü bu polip’in (hydrozoan) deniz analarına olan akrabalığı mercanlara olandan daha yakındır. Yangın mercanları sıcak sularda çok çabuk yayılabilir ve zehirli dikenleri sayesinde de diğer canlıların üzerlerinde büyümesini engellerler. Daha önce Nudibranchlar ile Symbiodinium spp. için burada bahsettiğimiz simbiyotik ilişki, yangın mercanları için de geçerlidir. Fotoğraf: Brian J. Skerry.

Mavi Halkalı Ahtopot | Hapalochlaena lunalata

3 belki 4 türü bulunan Hapalochlaena genusu Dünya’nın en zehirli deniz canlıları sınıfına girmişlerdir. Mavi halkalı ahtapot, bakterilerle ilginç denebilecek bir simbiyotik ilişki içerisindedir. Koloniler halinde bakterileri tükürük bezinde barındırır ve bakterilerden sağladığı toksinler bir ısırık ile dakikalar içerisinde bir insanı öldürebilecek güçtedir. Kendisi bu zehirden hiç zarar görmez. Ayrıca bu bakterileri besin olarak avcılığını yaptığı yengeç ve yumuşakça türlerini sindirmede de kullanır. Derileri sarı tonlarında ve üzerlerinde mavi veya siyah halkalar bulunur. Japonya’dan Avusturalya’ya Hint ve Pasifik okyanusu boyunca yayılım gösterir. Balon balıklarında da bulunduğunu söylediğimiz tetrodotoksin, siyanürden 10.000 kat daha güçlüdür ve panzehiri bulunmamaktadır. Fotoğraf: Jeffrey de Guzman.

Thorn Deniz Yıldızı | Acanthaster planci

Thorn deniz yıldızı olarak bilinen bu omurgasızlar mercan kayalıklarında tıpkı salgın bir hastalık gibi bir anda yayılabilirler. Diken diken zehirli iğneler ile zenginleştirilmiş bir dişi bireyi yılda yaklaşık 100 milyon yumurta bırakabilir. Thorn deniz yıldızı mercan kayalıklarında ürettiği çeşitli enzimleri mercan dokusunu sıvılaştırmak için kullanma yolu ile beslenir. Dikenli bitki anlamında olan “Thorn” dikensi yapısından ötürü gelmektedir, dikenlerinde saponin ismindeki zehiri ihtiva eder ancak bu zehiri enjekte edebilecek bir mekanizması yoktur. Bu işi deniz yıldızını avlamak isteyen ya da ona bulaşan canlılar kendileri yaparlar. İnsanlarda saatler sürebilecek ağrılara ve hemolitik etkilerden ötürü sürekli kanamaya sebep olabilir. Fotoğraf: Bruce Paggeot.

Resif Kaya Balığı | Synanceia verrucosa

Resif kaya balığı bir çoklarının kendisini kaya ile karıştırmasına sebep olan kamuflaj yöntemleri ile ünlüdür ve bu şekilde kendinden bihaber bulunduğu bölgeden geçen kabuklu ve balıkları pusuya düşürerek avlar ve beslenir. Tehlike anında hemen kuyruk bölgesini yere yapıştırır ve sırt kısmında bulunan 13 zehirli dikeni belirgin ve dik bir şekil alır. Resif kaya balığı, protein bazlı, balıklar arasında bilinen, en tehlikeli zehiri ihtiva eder. Panzehiri bulunur. Pasifik ve Hint Okyanusu dolaylarında bir çok kişinin ölümüne sebebiyet verdiği düşünülmektedir. Bu balık ile yaşanılabilecek bir olay sonrası erken müdahale son derece önemlidir ve hayat kurtarır. Fotoğraf: Jeff Rotman.

Kurbağa Balığıgiller | Uranoscopidae

Uranoscopidae ailesinde 8 genusa ait 51 (1 tanesinin nesli tükendi) tür bulunur. Hemen hemen hepsi zehirlidir ve bazılarının ayrıca elektrik -yaklaşık 50 volt gücünde ve gözlerinin arkasında bulunan bir organ yardımı ile üretilir- ile çarpma durumları da söz konusudur. Göğüs yüzgeçlerini kullanarak kumlu ya da çamurlu zeminleri kazar ve vücutlarını gözleri ve ağızları dışarıda kalacak şekilde içeri gömüp avlarının -genellikle omurgasızlar ve küçük balıklar- bu pusuya düşmesini beklerler. Operkulum arkası ve göğüs yüzgeçlerinin üstünde olmak üzere 2 adet zehirli dikenleri bulunur. Fotoğraf: Wolcott Henry.

Çizgili Yayın Balığı | Plotosus lineatus

Çizgili yayın balığının en belirgin özelliği 2.dorsal, kaudal ve anal yüzgeçlerinin yılan balıklarına benzer kaynaşmış şeklidir. Ağız bölgesinde 4 çift bıyık bulunur, alt ve üst çeneye eşit dağılmıştır. 1. dorsal ve pektoral yüzgeçlerinde nadiren de olsa ölümcül olabilecek zehirli dikenler bulunur. Malezya dolaylarında mercan kayalıklarında bulabileceğiniz tek yayın balığı türü olmasına rağmen, Indo-Pasifikde açık sularda ve lagünlerde zaman zaman rastlanılabildiği bilinmektedir. Genç bireyleri top şeklini andırabilecek 100 kadar balıktan oluşan sürüler oluştururken, erginleri daha çok yalnız ya da 20şerli gruplar halinde bulunurlar. Fotoğraf: Tanawat Likitkererat.

Not: Bilinmelidir ki dünya denizlerinde bulunan zehirli türler burada bahsettiğimiz türler ile sınırlı değildir. Burada bahsi geçen türler, insanoğlunun bir şekilde radarına takılmış, ölümle sonuçlanan vakalar oluşturmuş ya da akademisyenler tarafından incelenmesi ile güçlü bir toksin (zehir) ihtiva ettiği bilinen türlerden, en zehirlileri ve/veya en çok vukuata karışanlarıdır. Ayrıca bu sayfada bahsedilen bir çok tür indo-pasifik orijinli olup, ülkemiz denizlerinde rastlanmamaktadır, ancak bu Türkiye sularında zehirli tür bulunmaz anlamına gelmemektedir. Ülkemiz sularında iskorpitgiller, balon balıkları ve niceleri bulunmaktadır, ancak bu sayfada bahsedilen türler kadar etkili zehirleri ve/veya kısa sürede öldürücü etkileri yoktur. Kamuoyunun bilgisine sunulur.